जानकी पंजियार,

महिलाहरू हाम्रो समाजको धेरै महत्त्वपूर्ण पक्ष हुन्। बाल्यकालदेखि नै हामी लाई जन्म दिने  आमा  नारी हुन् जसको कारणले गर्दा हामी यस सुन्दर संसारको हिस्सा बन्छौँ । राजनीति  लामो समयदेखि पुरुषहरूको को कब्जा मा रहे छ भने  महिलाहरू को लागि धेरै नै कठिन क्षेत्र भएको छ  । यस अवधिमा महिलाको सरकारमा भूमिका थिएन, न त अर्को एक सय वर्षसम्म सम्भावना छ , जबसम्म महिलाले पदमा उम्मेदवार बन्ने प्रयास गर्दैनन्।

सरकारमा महिलाको प्रतिनिधित्व एकदमै कम छ र यो पितृसत्तात्मक समाजमा  महिलाको रूपमा सामना गर्ने थुप्रै चुनौतीहरूको कारण हो। संस्कृति र लैङ्गिक असमानता जस्ता कारकहरू प्रमुख पक्षहरू हुन् जसले धेरै महिला उम्मेद्वारहरूको राजनीतिक दौडलाई ठूलो प्रभाव पारेको छ। विश्वको आधा जनसङ्ख्या महिला भए तापनि उनीहरूले विश्वव्यापी रूपमा राष्ट्रिय संसदको सदस्य संख्याको एक चौथाइभन्दा कम ओगटेका छन्। यस्तो वर्णनात्मक वा संख्यात्मक कम-प्रतिनिधित्वले महिला हितहरूको ठोस प्रतिनिधित्वको लागि परिणाम हुन सक्छ।

अघिल्लो अनुसन्धानले देखाएको छ कि, धेरै उदाहरणहरूमा, महिलाहरूको बढि राजनीतिक सहभागिताले नीति छनोटहरूमा महिलाको आवश्यकता र सरोकारलाई अझ बढी मिलाउने परिणाम दिन्छ, यसबाहेक, निर्वाचित कार्यालयमा धेरै महिलाहरू हुनुले राम्रो शिशु मृत्यु दर जस्ता फराकिलो सामाजिक लाभहरू निम्त्याउने देखाइएको छ।

राजनीतिक क्षेत्र र विशेषगरी स्थानीय शासन संरचनामा महिला सहभागिता र नेतृत्वलाई बढावा दिन र सुनिश्चित गर्न सरकार र नागरिक समाजबीच बढ्दो गति छ। सरकारका विभिन्न तहमा महिला प्रतिनिधित्वका लागि कोटा स्थापना गर्ने कार्य गरेको छ र धेरै देशहरूमा यो लक्ष्य हासिल गर्न रणनीति हरु नि सफल भाको छ ।

महिला राजनीतिक प्रतिनिधित्व लोकतान्त्रिकीकरण र स्थानीय शासनको विकासको लागि महत्त्वपूर्ण कदम हो। तथापि, यसले प्रभावकारी सहभागिताको ग्यारेन्टी गर्दैन वा समुदाय र महिलाहरूको सरोकारका मुद्दाहरूलाई स्थानीय शासन संरचनाहरूद्वारा स्वचालित रूपमा सम्बोधन गरिनेछ भनी सुनिश्चित गर्दैन। त्यस्ता मुद्दाहरूले महिलाहरूको व्यावहारिक लैङ्गिक आवश्यकताहरू साथै तिनीहरूको रणनीतिक लैङ्गिक चासोहरू प्रतिबिम्बित गर्दछ। व्यावहारिक लैङ्गिक आवश्यकताहरू पानी र स्वास्थ्य सेवा जस्ता तत्काल आवश्यकताहरू हुन्, जुन महिलाहरूको सामाजिक रूपमा परिभाषित भूमिकाहरूमा पर्दछन्। यी मुद्दाहरूको महत्त्वलाई कम गर्न नसकिने भए तापनि यिनीहरूमा मात्र ध्यान दिनुले समाजमा महिलाको हैसियत, शक्ति परिवर्तन र लैङ्गिक समानता र सामाजिक न्यायलाई सक्षम बनाउन लैङ्गिक सम्बन्धलाई चुनौती दिनु आवश्यक छैन।

कम सहभागिताको कारण

राजनीतिमा महिलाको कम उम्मेदवारी, प्रायः दक्षिण एसियामा, नेपालमा समेत राजनीतिमा महिलाको कम सहभागिताको मुख्य कारण हो। महिला राजनीतिक उम्मेदवारहरूको अभाव सरकारमा उनीहरूको अन्तिम प्रतिनिधित्वको लागि सम्भावित रूपमा महत्वपूर्ण बाधा हो। उदाहरणका लागि, यदि हामीले हाम्रो छिमेकी देशको उदाहरण लिने हो भने, भारतको भर्खरै सम्पन्न भएको २०१९ राष्ट्रिय निर्वाचनमा संसदमा निर्वाचित भएकामध्ये १४% महिला थिए। तर उम्मेदवारमध्ये ९% महिला मात्रै थिए ! त्यसोभए, प्रतिस्पर्धामा सशर्त, महिलाहरूले पुरुषहरूको तुलनामा जित्ने केही बलियो मौकाहरू प्रदर्शन गर्छन्।

राज्य तहमा पनि यही कुरा लागू हुन्छ । अमेरिकामा, २०१९ मा कांग्रेसमा महिलाहरूले २४% सिट राखेका थिए, जबकि २०१८ को मध्यावधि चुनावमा करिब २९% उम्मेद्वार महिला थिए। उम्मेदवारीमा यो ठूलो लैङ्गिक अन्तरको विपरित, भारतमा मतदानमा कुनै लैङ्गिक अन्तर छैन, २०१० पछि राज्य र राष्ट्रिय चुनावमा महिलाहरूले पुरुषको समान दरमा मतदान गर्न निस्केका छन्।

महिला उम्मेद्वारहरूले राजनीतिक मातृत्वको चुनौतीको सामना गर्छन्, जसले मतदाताहरूलाई बलियो, तर्कसंगत राजनीतिज्ञ, आमा होइन, प्रायः नरम र भावनात्मक रूपमा देख्न खोज्छ, राजनीतिमा महिलाहरूले आफ्नो फेसन छनौट र शारीरिक उपस्थितिको बारेमा बढि आलोचना र प्रतिबन्धहरूको सामना गर्छन्।

पुरुष मतदाताहरूले महिलालाई मतदान गर्दैनन्

महिलाहरूले पिछडिएका राज्यहरूमा चुनाव लड्ने सम्भावना बढी हुन्छ जहाँ तिनीहरूको विरुद्धमा लिङ्ग अनुपात घटेको छ, जसले उनीहरूलाई पुरुषको तुलनामा चुनावी अल्पसंख्यक बनाएको छ। यसले बढ्दो रूपमा, औसत मतदाता पुरुष छन् र महिलाहरूले त्यस्ता राज्यहरूमा चुनाव जित्ने सम्भावना कम रहेको जनाउँछ। पुरुषको तुलनामा महिला उम्मेदवारलाई चुनाव लड्न खर्च बढी हुने भएकाले लिङ्ग अनुपात प्रतिकूल नरहेको निर्वाचन क्षेत्रमा महिलाले मतदानको सरल कार्यबाट राजनीतिक प्रतिनिधित्व खोज्छन् ।

फन्डिङ चुनौती

अर्को चुनौती भनेको कोषको प्रश्न हो – कुनै पनि व्यावहारिक पर्यवेक्षकले चुनाव लड्नु महँगो प्रस्ताव हो भनेर स्वीकार गर्नेछन्। पुरुषको तुलनामा औसतमा समाजमा महिलाको कम आर्थिक शक्तिलाई ध्यानमा राख्दै, यो थप बाधा बन्न पुग्छ, अधिकांश महिला उम्मेदवारहरूले यो कठिन लडाइँ लड्न आफ्नो व्यक्तिगत वा पारिवारिक धनमा डुबाउँछन्, वा समर्थकहरूको आर्थिक सहयोगमा भर पर्छन्।

राजनीति मा महिला हरु को सभागिता निमित  के गर्न आवश्यक छ?

राजनीतिमा धेरै महिलाहरूलाई संसदमा प्रवेश गर्न आरक्षण महत्त्वपूर्ण औजार भए पनि पहुँच र अवसरका हिसाबले लैङ्गिक समानतासहितको सकारात्मक सक्षम वातावरण, स्रोतसाधनको बाँडफाँड पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण छ। जब धेरै महिला सांसदहरूले अन्ततः सार्वजनिक स्थानमा लैङ्गिक पदानुक्रममा प्रभाव पार्नेछन् र यस्तो अवस्थामा संसद, दबाब बिना काम गर्ने र स्वतन्त्र रूपमा काम गर्ने स्वतन्त्रताले उनीहरूको कार्यसम्पादनमा ठूलो प्रभाव पार्छ र उनीहरूको नेतृत्वमा परिवर्तन हुन्छ। यो महिलाको ‘जागरूकता, पहिचान र माग’ बाट मात्रै आउन सक्छ, महिलाहरु र महिलाहरुका लागि ।

सार्वजनिक र राजनीतिक जीवनमा महिलालाई प्रवर्द्धन गर्न युवाहरू अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण पक्ष हुन्। उनीहरूले संसारभरि सामाजिक परिवर्तनको नेतृत्व गर्छन्। राजनीतिमा महिलाहरूले धेरै आलोचना र नकारात्मक सार्वजनिक ध्यानको सामना गर्छन्। राजनीतिक दलहरू महिला नेताहरूलाई हुर्काउन असफल भएका छन् र धेरै महिलाहरू दौडन इच्छुक छन्, तर दलहरूले समर्थन गरेका छैनन्।

लेखक पंजियार कानुन अध्यनरत छात्रा हुन् ।