काठमाडौं: विश्वका सबैभन्दा धनी व्यक्तिहरूमध्ये एक मुकेश अम्बानीले बीस वर्षदेखि भारतको सबैभन्दा ठूलो सूचीबद्ध कम्पनी रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको नेतृत्व गर्दैछन्। सन् २००२ मा बुबा धिरुभाई अम्बानीको मृत्युपछि भारतको सबैभन्दा ठूलो कर्पोरेट हाउस रिलायन्स ग्रुपको कमाण्ड मुकेश अम्बानीको हातमा आएको थियो ।

उनको नेतृत्वमा रिलायन्स इन्डस्ट्रीजले धेरै उपलब्धिहरू हासिल गर्‍यो र परम्परागत व्यवसाय बाहेक रिटेल र टेलिकम जस्ता क्षेत्रहरूमा महत्त्वपूर्ण प्रवेश गर्यो। मुकेश अम्बानी अहिले ६५ वर्षका भइसकेकाले अब उनी रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको व्यापार साम्राज्यलाई तीन सन्तानमा बाँड्ने विषयमा गम्भीर रूपमा विचार गरिरहेका छन् ।

मुकेश अम्बानीले उत्तराधिकार योजनाको बारेमा पहिले नै बोलिसकेका छन्। गत वर्ष रिलायन्स इन्डस्ट्रिजका संस्थापक धीरुभाई अम्बानीको जन्मदिनमा आयोजित पारिवारिक दिवस समारोहमा उनले यसबारे स्पष्ट संकेत दिएका थिए। कार्यक्रममा मुकेश अम्बानीले अब नयाँ पुस्ता नेतृत्वको जिम्मेवारी लिन तयार रहेको बताएका थिए ।

उनले भनेका थिए ‘हामीले तिनीहरूलाई मार्गदर्शन गर्नुपर्छ, तिनीहरूलाई सक्षम बनाउनुपर्छ र प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। हामीले आरामसँग बसेर नयाँ पुस्ताले हामीभन्दा राम्रो काम गरेको हेर्ने र प्रशंसा गर्नुपर्छ।’ अहिले उनले पनि यसतर्फ पहल गरेका छन् । मुकेश अम्बानीले रिलायन्स जियोको अध्यक्षको पद त्यागेका छन् र उनको स्थान जेठा छोरा आकाश अम्बानीलाई दिइएको छ।

रिलायन्स जियो इन्फोकम लिमिटेडले मंगलबार स्टक एक्सचेन्जलाई मुकेश अम्बानीले रिलायन्स जियोको बोर्डबाट राजीनामा दिएको बताएको छ। जून २७ मा बजार बन्द भएपछि उनको राजीनामा मान्य भएको छ । यससँगै कम्पनीले आकाश अम्बानीलाई बोर्डको अध्यक्ष बनाउने पनि जानकारी दिएको छ ।

ब्राउन युनिभर्सिटीबाट अर्थशास्त्रमा स्नातक गरेका आकाश अम्बानी अघि उनका बुबा मुकेश अम्बानी रिलायन्स जियोको अध्यक्षको रूपमा काम हेर्दै थिए। मुकेश अम्बानीले अध्यक्ष पदबाट राजीनामा दिएर आकाश अम्बानीको नियुक्तिलाई नयाँ पुस्तालाई नेतृत्व सुम्पेको रूपमा हेरिएको छ । तर, मुकेश अम्बानी जियो प्लेटफर्म्स लिमिटेडको अध्यक्ष रहनेछन्।

गत वर्ष अगस्टमा, पहिलो पटक मुकेश अम्बानीले रिटायरमेन्टको तयारीमा रहेको खबर आएको थियो। पछि ब्लूमबर्गले पनि एक विशेष रिपोर्टमा यस्तै जानकारी दिएको थियो । त्यसपछि तेलदेखि रिटेलसम्म फैलिएको विशाल व्यापारिक साम्राज्यलाई कसरी विभाजन गर्ने र कसलाई के जिम्मेवारी दिने भन्ने निर्णय गर्न पारिवारिक परिषद् बनाउने योजना भएको बताइएको छ ।

तीन छोराछोरीमध्ये प्रत्येकले समान हिस्सा र प्रतिनिधित्व पाउने कुरा सुनिश्चित गर्ने जिम्मेवारी परिषद्ले पाउनेछ । यद्यपि रिलायन्सले त्यसबेला यी रिपोर्टहरूलाई अस्वीकार गरेको थियो, तर एक दिन अघिको कदमले मुकेश अम्बानीले उत्तराधिकारको योजनालाई साँच्चिकै विचार मात्र गर्दै छैनन्, उनले यसलाई लागू गर्न पनि थालेको संकेत गरिरहेको छ।

मुकेश अम्बानीले सन् २००२ मा आफ्नो बुबाको मृत्युपछि रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको जिम्मेवारी सम्हाल्दै आएका छन् । मुकेश अम्बानी रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको अध्यक्ष बनेपछि भारतीय कर्पोरेट जगत सबैभन्दा खराब पारिवारिक विवादले ग्रसित थियो। मुकेश अम्बानी र अनिल अम्बानीबीच सम्पत्ति बाँडफाँडलाई लिएर लामो समयदेखि विवाद चलिरहेको थियो ।

यस सम्बन्धमा सार्वजनिक बयानहरू पनि थिए, जुन पछि आमा कोकिलाबेन अम्बानीको हस्तक्षेपमा समाधान भयो। मुकेश अम्बानीले अब नयाँ पुस्तालाई जिम्मेवारी सुम्पिँदा यस्तो कुनै पनि विवादको बाटो छाड्न चाहँदैनन् ।

बताइएअनुसार रिलायन्स इंडस्ट्रीजको व्यापार साम्राज्यलाई उत्तराधिकार योजना अनुसार तीन प्रमुख भर्टिकलमा विभाजित गरिएको छ। हाल, रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको व्यवसाय मुख्यतया तीनवटा भर्टिकल रिफाइनिङ र पेट्रोकेमिकल्स, रिटेल तथा डिजिटल सेवाहरूमा विभाजित छ। रिटेल र डिजिटल व्यवसायको लागि त्यहाँ पहिले नै पूर्ण स्वामित्वको सहायक कम्पनीहरू छन्।

पेट्रोकेमिकल र रिफाइनिङ व्यवसाय मूल कम्पनी अन्तर्गत छ। यसबाहेक हरित ऊर्जाको नयाँ व्यवसाय पनि मूल कम्पनीसँग छ । तीनवटा भर्टिकलहरूलाई यसरी विभाजित गरिएको छ कि तिनीहरूको मूल्य पनि लगभग बराबर छ। आकाश अम्बानीलाई डिजिटल वर्टिकल हस्तान्तरण सुरु भएको छ। ईशा अम्बानीलाई रिटेल भर्टिकलमा प्रमोट गरिएको छ। यसैगरी अनन्त अम्बानीका लागि परम्परागत पेट्रोकेमिकल, रिफाइनरी र हरित ऊर्जा भर्टिकल छोडिएको छ।