जानकी पंजियार,

विवाह पञ्चमी, भगवान राम र माता सीताको विवाहको सम्झना हो । विवाह पञ्चमी मंसिर शुक्ल पक्षको पञ्चमीका दिन मनाइने गर्दछ । यस दिनलाई नेपाल र भारतको मिथिला क्षेत्रमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बीहरू शुभ दिनका रूपमा लिइन्छ र भगवान राम र माता सीताको विवाह समारोहको रूपमा भब्य रुपमा मनाइन्छ।

जनकपुरमा प्रत्येक वर्ष विवाहपञ्चमी पर्व मनाइन्छ । यो पवित्र पर्व/ उत्सव नेपाल र भारतका जनतालाई एउटै पवित्र धागोले बाँधेको छ । जनकपुर र अयोध्या शहरहरू यस गौरवशाली कथाको अविभाज्य लिङ्क हुन्। माता सीताका पिता राजा जनकले विशेष परीक्षाको लागि योग्यताको उद्देश्य राखेर माता सीता को निमित विवाह समारोह गराएको थिए । र तेश विवाह समारोह को प्रस्ताव अनुसार जुन पुरुष पवित्र धनुष तोड्न सक्षम हुनेछ तेही व्यक्ति को माता सीता संघ विवाह गर्न सक्षम हुनेछ। यसका लागि राजा जनकले “सीताका स्वयम्बर” आयोजना गरे र तेश स्वयम्बर मा लगभग सबै सम्भावित राजा र विभिन्न राजकुमारहरूलाई आमन्त्रित गरिएका थिय ।

सबै सहभागीहरूमा, भगवान राम र भगवान रावण, लङ्खाका राजा आकर्षणको केन्द्र थियो । लगभग, भगवान राम र रावण बाहेक सबै सहभागी, धनुष उठाउन असफल भए । राजा रावणले सक्दो प्रयास गरे ता पनि सफल हुन्न सक्नु भएन। स्वम्वर को सर्त पूर्ण रुप ले पुरा गर्ने पुरुष भगवान राम भए , जसले धनुष लाई सफलतापूर्वक बोकेका थिए र भत्काइदिएका थिए जुन धनुष तीन टुक्रामा भाँचिए र भाँचिएको प्रस्तावलाई अनुसार योग्य भए । तेस्पच्तात माता सीता र भगवान राम को बिहे भयो , र त्यही शुभदिन को सम्झनाको लागि, विवाह पञ्चमी बडो उत्साहव को साथ् मिथिलांचल क्षेत्र मा भब्य रुप ले मनाउ छन्।

विवाह पञ्चमीलाई एक बलियो परम्परा, धार्मिक र सांस्कृतिक सम्बन्धको रूपमा पनि लिइन्छ नेपाल र भारत मा । यस शुभ दिनको अवसरमा हजारौं मानिस नेपाल र भारत तथा विश्वभरबाट भक्तजन हर जनकपुर मा आउने गर्छन। शुरुवातमा, भगवान राम र माता सीता को बिचको वैवाहिक सम्बन्ध कसरी भयो तेही दिन को प्रतिबिम्ब को रुप मा अहिले विवाह पञ्चमी मनाईने गर्दा छ।

विवाह पञ्ञ्मीले विवाहको सम्झना गराउँछ जसमा जनकपुरधाम मा भगवान रामको जन्मभूमि अयोध्याबाट बाराती निस्कने चलन छ भगवान रामको जन्मभूमि अयोध्याबाट विवाहमा सहभागी हुन जनकपुरधाम पुगछन् र धेरै उत्सव को साथ् यो दिन मनाउदै गर्छ। सप्ताहव्यापी, विवाह को लागी विवाह पञ्चमी पर्वमा राम-सीताको विवाहका विभिन्न अनुष्ठान गरिन्छ र धार्मिक जोशका साथ उत्साहपूर्वक हरेक समारोह मनाइन्छ। विवाह पञ्चमी भगवान राम र देवी सीताको वैवाहिक समारोहलाई अमर बनाउन निमित भक्तहरू धेरै उत्साह को साथ् सबै अनुष्ठानहरूमा उत्साहपूर्वक सहभागी भई सफल रुप ले मनाउने गर्दछ । विवाह पञ्ची को समयमा, सबैभन्दा प्रतिक्षा समारोह, “धनुष यज्ञ-धनुष तोड्ने समारोह” हो, जुन जनकपुरधामको “बराहीगा मैदान” मा आयोजित गरिन्छ र “स्वयम्बर” र अन्य विवाह कार्यहरू, जानकिन मन्दिरको प्रगन मा आयोजित गरिन्छ।

विवाह पञ्चीमा जानकी मन्दिरलाई दियो बालेर र बिजुली बत्ती, र फूलहरू ले दुलह सरह सजाइन्छ । यस तिथीमा मात्र माता सीता र भगवान रामको मूर्ति मन्दिर बाहिर लायौने परम्परा छ र मूर्ति लाई नयाँ लुगा र गरगहनाले सजिएको हुन्छ र दुलहा महोत्सवलाई थप मेटा कार्यक्रम बनाउनको लागि, धेरै सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गर्न प्रयोग गरिन्छ र रामलीला प्रदर्शनले पनि प्रस्तुत गर्‍यो जुन विवाहको प्रतीक हो . देवी सीता र भगवान रामको पूजा आराधना गरिन्छ र।
यस वर्ष विवाहपञ्चमी मङ्सिर २२ गते मनाउदै छ ।

लेखक जानकी पंजियार कानुन अध्यनरत विद्यार्थी हुन् ।